Emtia piyasası, altın, petrol, buğday, mısır gibi fiziksel varlıkların alınıp satıldığı bir alan gibi görünse de, işin içine vadeli kontratlar girdiğinde işler epey karmaşıklaşabilir. Bu karmaşanın baş aktörlerinden ikisi de çoğu yatırımcının ilk başta adını bile duymadığı Contango ve Backwardation kavramlarıdır.
Bu kavramlar, emtia fiyatlarının gelecekte nasıl şekillendiğini, yatırımcının hangi kontrata yatırım yapması gerektiğini ve hatta bazen neden beklenmedik şekilde zarar edebileceğini açıklayan kritik piyasa dinamikleridir.
Hazırsan, bu iki gizemli ama bir o kadar önemli terimi birlikte anlamaya başlayalım.
Vadeli Kontratlara Giriş
Emtia piyasasında birçok işlem spot piyasada değil, vadeli işlemler (futures contracts) üzerinden yapılır. Bu kontratlar, belirli bir tarihte, belirli bir fiyattan bir emtia alım-satımını taahhüt eder.
Örneğin petrol için Eylül vadeli bir kontrat aldığında, aslında Eylül ayında teslim edilmek üzere şimdiden işlem yapıyorsun. Ancak vadeli fiyat, o anki spot fiyattan farklı olabilir. İşte bu farkın yapısı bize “Contango mu, yoksa Backwardation mı var?” sorusunun cevabını verir.
Contango Nedir?
Contango, vadeli fiyatların spot fiyattan daha yüksek olduğu piyasa durumudur.
Örnek: Spot petrol fiyatı 70 dolar, bir ay vadeli petrol kontratı 72 dolarsa, piyasada contango vardır.
Bu genellikle şu durumlarda görülür:
- Depolama maliyeti yüksekse
- Faiz oranları artı yöndeyse
- Piyasa arz fazlası içindeyse
Yani yatırımcı gelecekte teslim alınacak emtia için bugünkünden daha fazla ödemeye razıdır. Bu durum, özellikle uzun vadeli emtia yatırımlarında roll maliyeti oluşturur. Kontrat süresi dolunca yeni vadeye geçmek, daha pahalıya mal olur ve kazancını eritebilir.
Backwardation Nedir?
Backwardation, tam tersidir. Vadeli fiyatların spot fiyattan düşük olduğu durumdur.
Örnek: Altının spot fiyatı 1.900 dolar, üç ay vadeli fiyatı 1.880 dolarsa, piyasada backwardation var demektir.
Bu durum:
- Arzın dar olduğu, yani fiziksel ürünün zor bulunduğu
- Talebin aniden arttığı
- Piyasanın kısa vadede tedirgin olduğu zamanlarda görülür.
Backwardation, genellikle fiziki teslimatın acil olduğu piyasalarda ortaya çıkar. Spot piyasada mal yoktur, ama vadeli sözleşme ucuzdur çünkü satıcılar gelecekte daha rahat teslimat yapabileceklerine inanır.
Yatırımcıyı Nasıl Etkiler?
Şimdi en kritik kısma gelelim: Tüm bunlar seni nasıl etkiler?
- Contango durumunda yatırımcı uzun vadede zarar edebilir. Fiyat yükseliyor gibi görünse de, yeni kontrata geçerken (roll over) sürekli yüksek fiyattan almak zorunda kalır. Bu, özellikle petrol ETF’lerinde (örneğin ham petrol takip eden fonlar) yatırımcıların yaşadığı en büyük tuzaktır.
- Backwardation durumunda ise yatırımcı avantajlı olabilir. Yeni kontrata geçerken daha ucuza alırsın. Bu, uzun vadeli pozisyonlar için olumlu bir durumdur.
- Kontrat Değişim Tarihleri Önemlidir: Vadeli emtia kontratları belirli bir tarihte sona erer. Bu nedenle yatırımcılar belirli aralıklarla pozisyonlarını kapatıp yeni vadeye geçer. Bu geçişlerde fiyat farkı (contango veya backwardation etkisi) pozisyona yansır.
Gerçek Hayattan Basit Bir Benzetme
Biraz daha basitleştirelim: Bugün marketten 5 kg patates 10 lirayla alınıyor. Ama “gelecek ay teslim” sözüyle aynı patates 12 liraya satılıyorsa, contango var. Eğer gelecek ayki fiyat 8 liraysa, backwardation var.
Yani piyasa, geleceğe dair beklentisini fiyatla yansıtıyor. Bu fark, yatırım kararını doğrudan etkileyebiliyor.
Özetle
Emtia yatırımında yalnızca “fiyat kaç” sorusunu sormak yetmez. O fiyatın hangi vade için geçerli olduğunu, diğer vadelerle arasındaki ilişkiyi ve piyasanın bu yapıyı nasıl etkilediğini anlamak gerekir.
Contango ve backwardation, kulağa karmaşık gibi gelse de aslında yatırım dünyasının en temel “fiyatlama davranışları” arasındadır. Bunları bilmeden vadeli emtia yatırımı yapmak, pusulasız gemiyle okyanusa açılmak gibidir.
Fiyatı değil, fiyatın altındaki mantığı çözersen kazanmaya bir adım daha yaklaşırsın.